De Kozakkeneiken, Landgoed Twickel en de Eik van Oele
 bij Delden

Aan de zuidzijde van het Twentse Delden, langs de oude Benteloseweg, staat bij een schitterende monumentale boerderij, geheten de Annaboerderij, een groep van 15 oude eiken. De tweede eik vanaf het noorden springt er uit: het is een voor Nederlandse begrippen enorm dik exemplaar met bovendien een zeer forse kroon. De eik en zijn magerder buurman (hierboven links) staan bekend als de Kozakkeneiken: tijdens de Napoleontische bezetting zouden hier Kozakken hebben gerust of geschuild. Een kozak zou zich hebben verborgen in de holle stam. Hierboven een foto vanaf het westen, gemaakt in 1998, met een nog zeer gave kroon. Aan de zwart-witte luiken is te zien dat de Annaboerderij behoort bij landgoed Twickel. Op deze locatie stond vroeger een klooster, vandaar dat ook de naam St.Anna nog wordt gebruikt. 

Met een stamomvang van 720 cm (2006) deelt de dikke Kozakkeneik de tweede plaats op een lijst van de dikste éénstammige eiken van Nederland met de Kroezeboom van Fleringen, iets oostelijker in Twente (zie de lijst met dikke bomen in Nederland). Ook de hoogte is met 26 meter behoorlijk. 

De Kozakkeneik is hol: aan de noordzijde zit onderaan de stam een gat; een slanke vrouwelijke kozak (Astrid Werdmuller, voorzitter van de Zutphense Bomenstichting) kan zich er nog altijd in schuilhouden. Te zien is dat de eik het gat probeert te dichten met schors. 
Ook is de eik aan de oost- (= straat-) zijde beschadigd door een blikseminslag, waarschijnlijk al enige decennia geleden. Hier is van hoog in de kroon tot onderaan de stam een baan te zien waar de bast is weggeslagen; ook zitten stukken bast los. In het kale hout zijn gangen van kleine boktorren te zien en aan de voet bevinden zich jaarlijks vruchtlichamen van de biefstukzwam. 

Op 23 juli 2006 zijn door een rukwind tijdens een onweersbui twee grote takken aan de zuidzijde van de Kozakkeneik afgebroken. Hoewel hierdoor een derde van de kroon verloren is gegaan, maakt de eik nog een redelijk gezonde indruk en zit behoorlijk vol in blad. 

Door de vallende takken is ook de bast aan de zuidzijde beschadigd. 
De leeftijd van de dikste Kozakkeneik kan op basis van de stamomvang en de algemene indruk worden geschat op 300 - 350 jaar. De tweede Kozakkeneik is veel minder dik, wat deels door onderdrukking door de dominante buurman kan worden verklaard. Misschien is deze eik ook minder oud. De Kozakkeneiken zijn door de Bomenstichting geadopteerd. Helaas is de uitbreiding van Delden in 2007 inmiddels tot pal naast het terrein van de St.Annaboerderij opgerukt, zodat weer een deel van het Twickellandschap wordt volgebouwd. De buurtbewoners voeren actie voor het behoud van de daar in rijen staande eiken. Inmiddels heeft de gemeente toegezegd dat de bomen gespaard worden. 

Landschap met oude eiken en beuken langs de Azelerbeek op het Landgoed Twickel

De Kozakkeneiken staan bij een boerderij die vanouds behoorde bij het Landgoed Twickel. Dit enorme landgoed bij Ambt Delden beslaat een oppervlakte van 4000 hectare. Grote delen van het landgoed bestaan uit typisch oud Twentsch Hoevenlandschap met oude boerderijen, vele kleine bosjes, houtwallen, weidegronden en akkers. De alomtegenwoordige boomsoort is hier de zomereik, zowel vrijstaand als in groepjes, rijen en bosjes. Nergens in ons land zijn zoveel oudere forse eiken te vinden als in Twickel. Vele exemplaren zullen de 200 jaar gepasseerd zijn en er zijn zeker ook meerdere exemplaren van 250 tot 300 jaar oud. De Kozakkeneik is momenteel de dikste eik van Twickel, maar vormt slechts het topje van een ijsberg aan fraaie eiken! In de bossen iets ten noordoosten van het kasteel staan ook enkele oudere wintereiken, een in Twenthe schaarse soort. Overigens waren er tot voor kort, met name in lanen en bossen nabij het Kasteel, ook indrukwekkende beuken te bewonderen op Twickel. Veel beuken zijn de laatste jaren door ouderdom gesneuveld. De resterende oudere beuken staan er merendeels slecht bij, met dunne kronen of zelfs stervende. Vele worden door saprofiete paddestoelen als reuzenzwam en tonderzwam belaagd. De oorzaak zal deels bij de leeftijd van de beuken liggen, maar de zeer massale sterfte bij niet altijd erg oude beuken is misschien te wijten aan wijzigingen in de waterstand. Een derde belangrijke boomsoort in de Twickeler bossen is de grove den. Deze is vanaf de negentiende eeuw aangeplant voor de houtproductie. Inmiddels hebben de Twickeler dennenbossen zich in een meer natuurlijke richting ontwikkeld: er is veel ondergroei van loofbomen als berk, lijsterbes, eik en beuk. 

De schaapskooi nabij Kasteel Twickel. De groep eiken stamt waarschijnlijk uit het begin van de negentiende eeuw. Zoals vaak het geval is bij zomereiken, zijn de groeiprestaties van deze eiken zeer verschillend. Twickel is vermaard om de grote afmetingen die de eiken er kunnen bereiken. Het grootste exemplaar van deze groep met een hoogte van 35 m en een stamomvang van 5 m is daarvan een goed voorbeeld.  

Dezelfde eikengroep van nabij. 

Net ten oosten van de dorpskern en net ten zuiden van de weg naar Hengelo staat deze eikengroep, behorend bij de Twickelboerderij Groot Averink. Rechts enkele van de vele Twickeleiken die nog uit de 18e eeuw dateren. 

De beschadiging aan deze eik is waarschijnlijk veroorzaakt door een blikseminslag. 

Een andere dikke eik staat binnen de gemeente Hengelo, aan de Oude Deldenerweg, op terrein van een bouwfirma, volledig omringd door eigendom van Twickel. Met een omtrek van 625 cm is het waarschijnlijk na de Kozakkeneik de dikste eik in het Twickelgebied. Het is een fraaie en gave eik met een brede, volle kroon en stoere stam. Volgens de database van de Bomenstichting zou deze eik al uit 1400 tot 1600 stammen, maar dit lijkt mij zeer onwaarschijnlijk: een dergelijke brede, vrijstaande eik op vruchtbare bodem met deze omvang zal eerder uit de periode 1700 - 1750 dateren. Enkele jaren geleden moest de eigenaar op last van de Overijsselse Ombudsman na een succesvolle actie van de werkgroep bomen en groen uit Hengelo  onder de eik opgeslagen bouwmateriaal verwijderen.

De dikke eik op Erve Vörger bij Oele


                                                                              Foto G. Hubers, ca.1900

In het begin van de twintigste eeuw stond de toenmalig dikste eik van Nederland ook op Twickels grondgebied. Bij de buurtschap Oele, enkele kilometers ten zuidoosten van Delden stond een dikke eik bij erve Vörger. Hier een foto, genomen rond 1900, van eik en erf. In 1910 had de boom volgens stukken uit het huisarchief Twickel een omtrek van 6.70 meter en stond bekend als de dikste boom van ons land. 

Een zomerfoto van deze eik, eveneens rond 1900 gemaakt. Hij is te vinden op een ansichtkaart van het vóór 1905 verplichte model, met links een kleine foto en rechts ruimte voor tekst. 

Nog een ansichtkaart van de dikke eik van Oele in het begin van de 20e eeuw. Te zien is dat de eik al eens was getroffen door blikseminslag.

Op 10 augustus 1925 werd de eik getroffen door de beruchte "cycloon" van Borculo, die ook in Twente, grote schade aanrichtte. In de Twentsche Courant van  vrijdag 14 augustus 1925 staat, na een lang verslag van de aangerichte schade in Borculo, te lezen:

De dikke boom te Oele verdwenen.  
Ten slotte kunnen we nog vermelden dat alom in Twenthe bekende dikke boom in Oele thans verdwenen is. Ze is geheel van haar kroon beroofd. Deze boomstam heeft een omtrek van ruim 7 meter.
Bewerkt, Johan Effing

In Het Vaderland van 16 augustus 1925 staat: 
Als bijzonderheid meldt men ons, dat te Oele (gemeente Hengelo), "de dikste boom in Nederland" (ruim 8 m omvang), ten gevolge van den orkaan bezweken is.

Oele: dikke boom na cycloon; ets door Simon de Heer (1885-1970)  


                                                                      
Foto: G.J. van der  Zalk

Op 1 juni 1927 werd de eik de genadeklap uitgedeeld door een tweede zware windhoos, die bekend staat als de cycloon van Neede. Op deze foto is de eik te zien in dode toestand, zoals hij nog is blijven staan tot 1946, waarna de restanten zijn gerooid door H.A. Ankersmid in Ambt Delden. Een schijf van de stam wordt nog altijd bewaard in het Natuurmuseum in Enschede.

Bron van informatie en foto's: W.H. van den Bosch en mevrouw T.Scholten-Naafs, Twickelblad 1995 Jrg. 5 no 2, pag.24. 

Home NL Versie----------Eik-----------Home English Version